Одон орон судлаач Николай Коперник /1473-1543/

Польшийн алдарт одон орон судлаач Николай Коперник 1473 онд Висла мөрний эрэгдээрхТорунь хотод баян айлд мэндэлжээ. Идэр залуудаа Краков хотын их сургуульд сурч байхдаа одон орны судлал сонирхож байв.

Дараа нь Италийн Болонь, Падуан хотуудын их сургуульд хууль зүй, анагаах ухаан судалж Феррара хотын их сургуульд докторын зэрэг амжилттай хамгаалжээ. Амьдралынхаа ихэнх хэсгийг Фройнбург хотод сүмд ажиллан өнгерөөжээ. Мэргэжлийн хувьд одон оронч биш байсан ч чөлөөт цагаараа дур сонирхолдоо татагдан судалсаар хүн төрөлхтений түүхэнд нэр үлдээсэн аугаа нээлтээ хийсэн билээ.

Коперник Италид суралцаж байхдаа Дэлхий Нарыг тойрч эргэдэг гэсэн эртний грекийн гүн ухаантан (манай эриний өмнөх III зуун) Аристарх Самосскийн үзэлд санаатай танилцаж гүүний үнэн болоход итгэжээ.

Тэгээд дөчин настайдаа нар төвтэй гариг эрхсийн тухай таамаглалаа энгийн хэлбэрээр илэрхийлсэн гар бичмэлээ анд найзууддаа егч уншуулжээ. Олон жилийн турш ажиглалт яауулж тооцоо хийж өөрийн онолыг нарийвчлан тайлбарлаж бодитой нотолгоог дэвшүүлэн тавьсан “Тэнгэрийн эрхсийн эргэлтийн тухай” нэртэй цуут номоо туурвижээ.

Коперник жаран настайдаа 1533 онд Италийн Ром хотод лекц уншихдаа хамба ламын эгдүүцлийг хүргэхгүйгээр өөрийн дэвшүүлсэн онолын гол үндэслэлүүдийг тайлбарлаж байжээ. Гэвч далан насны өндөрлөгт хүрсэн үедээ дөнгөж сая номоо хэвлүүлэхээр зориглож нүд анихаасаа хэдхэн хоногийн өмнө 1543 оны тавдугаар сарын 24-ний өдөр хэвлэх үйлдвэрээс номынхоо анхны хувийг нь гар дээрээ авч беөн баяр хөөр болж байжээ.

Коперник “Тэнгэрийн эрхсийн эргэлтийн тухай" нэртэй цуут номондоо Дэлхий өөрийн тэнхлэгээ тойрон эргэдэг, Сар Дэлхийг тойрч эргэдэг, харин Дэлхий болон бусад гариг Нарыг тойрч эргэдэг гэж тас түс бичсэн байлаа. Гэвч Коперник түрүүчийн үеийн эрдэмтдийн адил нарны тогтолцооны далайцийг дутуу үнэлсэн, тийм ч учраас түүний дэвшүүлсэн онол математикийн хувьд авч үзвэл буруу байсан юм.

Гэвч энэ ном хэвлэгдэж гарангуутаа олон нийтийн анхаарлыг гойд их татсан байна. Ялангуяа энэ номын нелөегөер олон одон оронч түүний дотор данийн одон оронч Тихо Браге тэнгэрийн эрхсийн хөдөлгөөнд нарийвчилсан ажиглалт тооцоо хийж эхэлжээ. Гэхдээ Т.Брагийн хийсэн ажиглалтын тооцоог ашиглаж германы одон оронч Иоганн Кеплер од, гаригуудын хөдөлгөөний хуулиудыг үнэн зев тодорхойлсон билээ.

Аристарх Самосский Коперникээс 17 зууны өмнө нар төвтэй гариг эрхсийн тухай таамаглалыг дэвшүүлсэн боловч түүнийгээ тодорхой тайлбарлан бичиж хэвлүүлж байгаагүй юм. Чухамдаа Н.Коперник таамаглалаа математик үндэслэлээр баталгаажуулж хамгийн гол нь одон орны ажиглалтуудаар шалгаж Дэлхий Ертөнцийн төв болох тухай хуучны онолуудтай харьцуулах бололцоог олгосон шинжлэх ухааны онолын түвшинд хүргэж чадсан билээ.

Коперникийн онол нь Ертөнцийн тухай хүн төрелхтөний ойлголтод хувьсгал хийж ертенцийг үзэх гүн ухааны суурь үзлүүдэд зарчмын ач холбогдолтой өөрчлөлт оруулсан билээ. “Тэнгэрийн эрхсийн эргэл- тийн тухай” ном нь Галилей, Кеплер нарын алдарт эрдэмтдийн бүтээлүүдийн эхлэл болж тэдгээр нь Ньютоныг гарамгай нээлтүүдээ хийхэд хүргэсэн юм. Энэ утгаар авч үзвэл Коперникийн ном нь орчин үеийн шинжпэх ухааны үсрэнгүй хөгжлийн гарааны эхлэл болсон билээ.